De Hop ofwel Humulus lupulus uit de Hennepfamilie (Cannabaceae) is op dit moment van het jaar alweer rijkelijk voorzien van groene hopbelletjes. Al merk ik tijdens het wandelen ook wel op dat er hier en daar planten zijn die er echt al verdord en bruin uitzien. Zou dit een gevolg van de voorbije erg droge en warme zomerperiode kunnen zijn? Maar op plaatsen waar hij nog in zijn sas is, zie je dat de Hop met zijn slingerende stengels de takken van houtgewassen helemaal in zijn greep heeft, en zich een weg baant naar de kruin van de boom toe, alsof haar leven ervan afhangt en het houtgewas vermoordt als een wolf. De botanische naam ‘Humulus lupulus’ zou dan ook afkomstig zijn van het Latijnse ‘lupus’ (wolf). 

Ik probeer mezelf even in te beelden hoe ik me zou voelen, verstrengelt in deze meterslange stengels van deze kruidachtige slingerplant. En even bedenk ik mij dat ik waarschijnlijk weinig of geen zuurstof meer zou krijgen, maar gelukkig verschijnt er in mijn achterhoofd het weetje dat de meterslange stengels van de Hop in de winter afsterven. Al zou ik dan nu nog even een tijdje wortel staan schieten, natuurlijk. Maar voor nu is het volop genieten van de hopbelletjes.

Hopbelletjes of -katjes, hoe was het nu ook alweer?

Wat jullie waarschijnlijk wel weten is dat er zowel mannelijke als vrouwelijke exemplaren van de Hop bestaan. En misschien weten jullie ook wel dat bij beide de bloeiwijze pluimvormig is? De pluimen staan aan de top van de stengels en in de oksels van de bovenste bladeren. Bij mannelijke planten dragen de pluimsteeltjes afzonderlijke bloemen, bij vrouwelijke planten dragen ze katjes. Bij de vrouwelijke katjes, die ons als herborist het meest interesseren, zitten de bloemen in de oksel van de schutbladen en hebben ze een doorzichtig, komvormig bloemdek onder het vruchtbeginsel. Deze schutbladen, waarop gele, karakteristiek geurende klieren zitten, groeien na de bloei sterk uit en zijn dan doorschijnend bleekgroen: de katjes zijn hopbellen geworden. 

De eeuwige Bourgondiër

De bittere geurstof (lupuline) uit de harsachtige klieren van de hopbellen is een vanouds en ook nu nog kalmerend en maagversterkend geneesmiddel. Maar wij kennen Hop natuurlijk ook als smaakmaker bij het brouwen van bier. En daar wist men in de middeleeuwen ook al van. Toen al werd de teelt van (vrouwelijke) Hop als bierkruiderij vooral door de monniken in de kloosters gebruikt. Zij zagen hop als ‘ziel van het christelijke bier’ en waardeerden het omdat het de seksuele lust onderdrukte. Die monniken toch… 

Ook in die tijd was men ook met smaken bezig, en kwam men erachter dat het van groot belang was om bij het kweken ervoor te zorgen om de mannelijke planten zo ver mogelijk uit de buurt te houden van de vrouwelijke planten, zodat er geen zaadvorming zou optreden. Want het zaad zou roet in het eten strooien, of beter in het goddelijke drankje strooien, en een minder goed smakend genotsmiddel als uitkomst geven.  

Maar waar de Hop het bier voorzag van een lekker bitter smaakje, maakte de Hop het bier ook langer houdbaar, aangezien de ontwikkeling van bacteriën erdoor werd verhinderd. Wist je trouwens dat vroeger Hop ook gedeeltelijk werd vervangen door de jonge scheuten van de Grove Den of Maagdenpalm bij het bierbrouwen?  

Vergeten groenten of toch niet?

Het was pas later, na mijn herboristenopleiding, dat ik na gesnuister in allerlei boeken las over ‘hopkeesten’. Wanneer het voorjaar weer is aangebroken en de knapperige en sappige hopscheuten weer boven de aarde komen piepen, is het tijd geworden voor de fijnproevers om van deze ware delicatesse te gaan genieten in allerlei gastronomische lekkernijen.  

Eén van de receptjes die ik heb kunnen vinden luidt als volgt: pluk de hopscheuten als ze een vinger lang zijn, en maak ze schoon. Zet deze vervolgens op met koud water. Wanneer ze gaar zijn, laat je ze uitlekken en leg je deze opnieuw in koud water.  
Je maakt nog even een sausje van bouillon, boter, citroensap, nootmuskaat, zout en meel, en laat de hopscheuten hierin vervolgens nog 15 minuten stoven.  
Netjes schikken op een bordje en vervolgens genieten van deze lekkernij! 

Ontspanning, voor en na de lust van het Bourgondisch leventje van eten en drinken 

Hoewel hop, aangezien gekweekt op grote schaal voor zijn gebruik als conserveer- en bitteringrediënt in de brouwerij-industrie, gelukkig nu machinaal wordt geoogst, was dit in vroegere tijden toch wel een werkje van langere adem. Mij lijkt het dat het in die tijden vooral de kunst was om tijdens het hopplukken niet in te dommelen. Verschillende bronnen vermelden dan ook dat er werd opgemerkt bij de hopplukkers dat zij gemakkelijk vermoeid geraakten. Dit zou een gevolg zijn van de overdracht van hopharsen van de handen naar hun mond, of door het inademen van de etherische olie in de planten. Van hop werd dan ook aangenomen dat het de slaap bevordert, maar dat het ook angst, prikkelbaarheid en rusteloosheid verlicht, gepaard gaand met spanningshoofdpijn en gastro-intestinale spasmen. Het werkingsmechanisme van de hopharsen bestaat dan ook uit het verhogen van de activiteit van de neurotransmitter gamma-aminoboterzuur (GABA), waardoor het centrale zenuwstelsel (CZS) wordt geremd. Bovendien zou er nog een betere werking worden verkregen bij inname van preparaten waar de etherische olie nog aanwezig is, maar vooral ook in combinatie met andere rustgevende kruiden zoals Echte valeriaan (Valeriana officinalis).  

Wist jij trouwens dat er ooit, in 2012, een experiment werd uitgevoerd in verband met de kalmerende effecten van hop, een bestanddeel in bier, op het activiteits- en rustritme? 
Dit experiment werd weliswaar uitgevoerd op Gewone kwartels, maar een Kwartel is natuurlijk geen mens, nietwaar? Dus werd er een klinische proef (2012) uitgevoerd met als doelstelling het sedatieve effect te analyseren van hop als bestanddeel van alcoholvrij bier op het slaap-waakritme in een populatie onderhevig aan werkstress, meer bepaald bij gezonde vrouwelijke verpleegkundigen. Met als conclusie dat de matige consumptie van alcoholvrij bier de nachtrust zal bevorderen, vanwege de aanwezige hopcomponenten.  
Misschien drink je dan ook best in de avonduren een alcoholvrij biertje? Al krijgt een kruidenthee op basis van kruiden zoals Hop, Citroenmelisse, Echte kamille, Passiebloem, Linde sp., Echte lavendel enz. voor mij toch wel de voorkeur.
Zo geniet ik zelf graag wel van een kopje ‘Hoppertjesmelange’, ‘Lekker zen’ of ‘Slaapmutsje’.

Zin in meer?

Wil je na het lezen van deze blog zelf gaan experimenteren met de hopbelletjes? Dan zijn deze eventueel ook in biologische kwaliteit verkrijgbaar bij De Kleine Theeboom. Weldra ook via de splinternieuwe webwinkel.  

Abonneer je alvast op mijn nieuwsbrief, onderaan mijn website, en ontdek weldra hoe je te werk gaat om je eigen kruidenkussentje te maken.  

Bronnen:

• Opleiding tot herboriste & kruidenverwerkster – Syntra Hasselt
• Opleiding kruidenleer – Levensschool – Dr. Geert Verhelst
• Nederlandse oecologische flora – wilde planten en hun relaties – Drs. E.J. Weeda, R. Westra, Ch. Westra en T. Westra 
• Groot handboek geneeskrachtige planten – Dr. Geert Verhelst 
• De groene apotheek – Dr. Jörg Grünwald & Christof Jänicke 
• De naturalis historia – Marcel De Cleene 
• https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S037887410500365X?via%3Dihub (Nieuw inzicht in de neurofarmacologische activiteit van Humulus lupulus L.) 
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22849837/ (De kalmerende effecten van hop (Humulus lupulus), een bestanddeel van bier, op het activiteits-/rustritme) 
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22815680/ (Het kalmerende effect van alcoholvrij bier bij gezonde vrouwelijke verpleegkundigen)