Pareltjes in de herfst...
Heb jij ze ook al opgemerkt? De honderden zaadjes die momenteel liggen te wachten tot iemand ze met de handen van de planten plukt, of als parapluutjes worden meegevoerd, mee met de vlagen van de wind. En ook al zijn er hier en daar nog wat bloemhoofdjes zichtbaar, toch is de tijd weer aangebroken waarin de kracht van een plant zich gaat terug trekken naar de wortel, de ‘roots’ van de plant, soms erg diep verborgen onder de aarde.
Herfst is dan ook het ideale tijdstip bij uitstek om wortels te gaan verzamelen van bijvoorbeeld Echte heemst (Althaea officinalis) of Griekse Alant (Inula helenium). Maar je hebt vast en zeker tijdens één van je wandelingen al opgemerkt dat de Herfst kleurt. Niet enkel door het verkleuren van de bladeren aan de bomen, maar ook door de verscheidenheid aan vruchten die volop aanwezig zijn.
Vruchten waarvan vogels naar hartenlust snoepen zonder dat ze eerst even op speurtocht moeten in één of ander kruidenboek. Maar dankbaar gebruik maken van hetgeen hun zintuigen te vertellen hebben of ze een bepaalde vrucht kunnen eten of niet.
Voor ons als mens ligt dit enigszins anders. Want ook al vertrouwen wij misschien op onze zintuigen, een besje of vrucht dat er misschien zéér aanlokkelijk uitziet van kleur, is daarom voor de mens niet altijd eetbaar, zoals bijvoorbeeld de rode besjes van Bitterzoet (Solanum dulcamara), een plant uit de Nachtschadefamilie. Zou je de besjes eten dan smaken deze eerst zoet en daarna bitter, en vandaar ook de benaming . Maar vergis je niet want de besjes zijn giftig voor de mens, eetbaar voor de vogels. Die op hun beurt dan ook zorgen voor de verspreiding van deze plant.
Meer lezen over de geneeskrachtige werking van Bitterzoet: https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/natuurgeneeswijze/123440-de-geneeskracht-van-bitterzoet.html
Maar om jullie een beetje op weg te helpen kan je hieronder alvast enkele pareltjes uit de Herfst terugvinden.
Eénstijlige- en tweestijlige meidoorn - Crataegus monogyna/ laevigata
Engels: Hawthorn, Maythorn,…
Frans: Aubépine à une style/ Aubépine à deux styles
Duits: Weissdorn, Hagedorn, Heckendorn,…
Uiterlijke kenmerken:
bladverliezende en winterharde doornige heester of kleine boom die in de periode september tot oktober glanzend oranjerode bessen of vruchten oplevert (niet giftig)
2 variëteiten met dezelfde eigenschappen waarvan de meest voorkomende de éénstijlige meidoorn is (één stijl per bloem, één zaad per bes) en diep gelobd blad heeft. De tweestijlige meidoorn draagt dan weer weinig doornen, heeft 2 tot 3 stijlen in de bloem en 2 tot 3 zaden per bes. Hiernaast heeft tweestijlige meidoorn ondiep gelobd blad.
beide variëteiten staan vaak ook in elkaars buurt en hebben de eigenschap om snel met elkaar te kruisen.
bloeiperiode: mei tot juni
Als eetbare plant:
gebruik van de vrucht, blad en bloemen
de jonge blaadjes en de knoppen werden vroeger door plattelandskinderen gekauwd bij honger, vandaar ook de benaming ‘boterhammen met kaas’. Een gekend gebruik in onze tijden is het gebruik van jonge blaadjes en groene bladknoppen in salades en kruidenkaas. Van de groene bladknoppen zegt men wel eens dat de smaak vergelijkbaar is met noten. En als je eens even zonder groene theeblaadjes zit, weet dan dat je de jonge en gedroogde blaadjes van de meidoorn ook kan gebruiken ter vervanging van je groene thee
de bloemetjes kan je in de bloeiperiode (mei-juni) zo van de struiken plukken en proeven. Maar pas op, want sommige bronnen vermelden dat de bloemetjes naar rottend vlees of niet verse vis ruiken. Maar dit heb ik alleszins nog niet kunnen merken. Verder worden de bloemetjes nog verwerkt in siroop en pudding. En kan je ze natuurlijk ook gebruiken in je kruidenthee
de bessen kan je gebruiken in gelei of jam, in ketchup, in wijn, in likeur,… Rauw zijn ze net als de lijsterbessen niet echt lekker, en hebben ze eerder een meelachtige smaak
Als geneeskrachtige plant:
gebruik van de vrucht, de bloeiende toppen en het blad; de best werkzame bereidingen worden verkregen op basis van de 3 gebruikte delen, wat betekent dat er op verschillende tijdstippen zal geoogst worden
gekend als een harttonicum en geeft eigenlijk een verbeterde pompwerking van het hart met als gevolg een verbeterde toevoer van bloed naar en van het hart weg, en dit zonder een toegenomen behoefte aan zuurstof
bloedvatverwijdend waardoor de bloeddoorstroming binnen de bloedvaten beter kan verlopen, met als gevolg een bloeddrukverlagend effect
kan ingezet worden bij nerveuze hartklachten zonder onderliggende aandoeningen
bij slaapstoornissen door stress, spanningen, menopauze; veelvuldig wakker worden
Enkele toepassingen:
een meidoorninfuus (thee) van de bloesem kan toegepast worden bij nerveuze hartklachten, angst en slapeloosheid
een meidoorninfuus (thee) van de bessen kan dan weer toegepast worden bij diarree, aangezien er in de bessen stoffen voorkomen (tannines) die een samentrekkende werking veroorzaken.
een hartversterkend wijntje verkrijg je door 80 gr gekneusde bessen te overgieten met 0,7 l Spaanse wijn of een ander rood wijntje dat je lekker vind. Laat dit 2 weken macereren (trekken). Hierna even de bessen uit je goedje zeven en je hartelijk wijntje is klaar voor gebruik.
Niet gebruiken:
in combinatie met andere bloeddrukverlagende medicijnen (versterkende werking)
evenals in combinatie met digitalispreparaten (geneesmiddelen op basis van Vingerhoedskruid)een meidoorninfuus (thee) van de bloesem kan toegepast worden bij nerveuze hartklachten, angst en slapeloosheid
een meidoorninfuus (thee) van de bessen kan dan weer toegepast worden bij diarree, aangezien er in de bessen stoffen voorkomen (tanninen) die een samentrekkende werking veroorzaken.
een hartversterkend wijntje verkrijg je door 80 gr gekneusde bessen te overgieten met 0,7 l Spaanse wijn of een ander rood wijntje dat je lekker vind. Laat dit 2 weken macereren (trekken). Hierna even de bessen uit je goedje zeven en je hartelijk wijntje is klaar voor gebruik.
Gelderse roos - Viburnum opulus L.
Engels: Cramp bark, Guelder rose,…
Frans: Viorne obier, Obier de l’europe, Sureau d’eau
Duits: Gemeiner Schneeball, Glasbeere,…
Uiterlijke kenmerken:
hiervoor verwijs ik graag even door naar https://waarnemingen.be/species/7633, aangezien er van deze plant nog 2 soorten zijn die er erg op gelijken
De bloemen zijn wit en staan in een losse, onbehaarde, lang gesteelde, eindelingse, schermvormige pluim. Van de bloeiwijze zijn de binnenste bloemen klein, regelmatig, geelwit, 5-spletig, de buitenste zijn groter, stralend, 5-delig, wit, met ongelijke slippen en zijn onvruchtbaar. Er zijn 3 groene, zittende stempels. En de bloemen ruiken enigszins naar de meidoorn (Crataegus sp.)
De rijpe vrucht (voor mensen giftig!) is scharlakenrood, bolrond, sappig. De kernen zijn hartvormige, steenharde nootjes
bloeiperiode: mei tot juni
vruchten: vanaf augustus
Als eetbare plant:
gebruik van de vruchten als gekookte bessen. De rauwe bessen kunnen braken en diarree veroorzaken
in Anglosaksische landen worden vooral gekookte bessen verwerkt tot gelei of sausen ter vervanging van cranberries (veenbessen)
Als geneeskrachtige plant:
gebruik van de schors van de stam (hou er rekening mee niet teveel schors ineens te verwijderen om te voorkomen dat de boom sterft)
kan o.a. worden toegepast bij nerveuze maag- en darmkrampen, spastisch colon, krampen van de galwegen, skeletspierkrampen en krampen (door spanningen, door artritis). De Engelstalige benaming ‘Cramp bark’ verwijst ook naar de krampwerende werking van dit kruid
en zo kan dit kruid ook worden toegepast bij pijnlijke menstruatie, blaaskrampen, krampen van de urinewegen,…
maar er zijn andere kruiden die wat betreft krampen misschien wel beter gekend zijn, net iets intenser werken naar de klachten en makkelijker toe te passen zijn zonder dat je hiervoor de schors van een boom nodig hebt. En dan denk ik bijvoorbeeld aan Echte kamille (Matricaria recutita) of Citroenmelisse (Melissa officinalis)
Niet gebruiken:
bij lage bloeddruk
tijdens zwangerschap en borstvoeding
Toepassing: Gelderse roos gelei
Voor ½ kilo aan gelei heeft men nodig:
225 gram rijpe Gelderse Roos-bessen
de geraspte schil van ½ onbespoten sinaasappel
1 glas water
225 gram rietsuiker
Verzamel de bessen in de morgen na een droge nacht. Gebruik alleen de stevige bessen, gooi alle gekneusde en zachte weg op een plek waar vogels er van kunnen eten. Zet een roestvrijstalen pan met het glas water, de sinaasappelrasp en de Gelderse Roos-bessen op.
Breng alles aan de kook en laat zeker 15 tot 30 minuten zachtjes sudderen.
Roer van tijd tot tijd met een houten pollepel , de bessen zullen in die tijd openbarsten.
Passeer de vruchtenpulp door een roerzeef of iets vergelijkbaars. Meng de puree met de suiker.
Breng het al roerend aan de kook, zodat de suiker helemaal opgelost wordt. Laat alles doorkoken totdat aan de zijkant van de pan kleine belletjes komen. Giet de gelei in een of twee goed schoongemaakte jampotten.
Sluit de potten en laat ze op een houten plank afkoelen. Draai de potten tijdens het afkoelen na 5 minuten om. En laat ze ongeveer 10 minuten op het deksel staan. Laat de potten vervolgens volledig afkoelen. Vergeet geen etiket op de Gelderse Roos-gelei te plakken.
Sleedoorn - Prunus spinosa L.
Engels: Blackthorn, Sloetree
Frans: Prunellier, Epine noire, Epinette
Duits: Schlehdorn, Schlehe, Schwarzdorn, Heckendorn
Uiterlijke kenmerken:
dicht vertakte inheemse struik
bast rond de sterkere takken en de stam zwartbruin tot zwart
blad elleptisch tot omgekeerd eivormig, fijn gezaagd tot gekarteld, hier en daar kort behaard
bovenzijde mat donkergroen, rimpelig
bloesem zuiverwit met talrijke stuifmeeldraden
steenvrucht is kogelrond, eerst blauwig groen, op het laatst blauwzwart, sterk berijpt
bloeiperiode: april tot mei
zaad: vanaf september tot november
Als eetbare plant:
de bessen, verzameld na de eerste vorstnachten
het groenige vruchtvlees is zeer rijk aan looistoffen (taninnes). Het lekkere aroma van de sleedoornvruchten komt dan ook pas vrij wanneer de looistoffen een chemische verbinding hebben aangegaan, waarbij de vorstnachten nodig zijn om de smaak milder te maken
toch nu al liever sleedoornbessen plukken? Dat kan, maar dan stop je ze in de diepvriezer om de vorstnachten na te bootsen
rijpe, vooraf bevroren sleedoornvruchten worden gebruikt in brandewijn, als sap en als wilde-bessencompote.
goed te combineren met banaan, ananas en peer
Als geneeskrachtige plant:
bloemen en de vruchten (bessen)
de sleedoornbloemen hebben een veilige en zachte laxerende werking. En worden vooral ingezet bij kinderen met constipatie of maagklachten
in de volksgeneeskunde schrijft men aan sleedoornbloemen ook urinedrijvende en bloedzuiverende eigenschappen toe, net als gebruiken bij vermoeidheid, huidaandoeningen zoals acné en steenpuisten, en bij verkoudheden
de sleedoornvruchten hebben eerder matige samentrekkende eigenschappen (looistoffen) en zouden dan ook nuttig zijn bij diarree, lichte maagklachten en ondersteunend/aanvullend kunnen werken bij blaas-en urinewegontstekingen
het sap kan eveneens omwille van de samentrekkende eigenschappen worden toegepast als een gorgelmiddel bij milde ontstekingen van tandvlees en mondslijmvlies
de vrucht bevat ook vitamine c en er worden dan ook aansterkende eigenschappen toegeschreven bij vermoeidheid en gedurende de groei
Toepassing: Sleedoornvuur
500 g rijpe sleedoornvruchten (eerst ingevroren) of geplukt na de eerste nachtvorst
1 l rode wijn
1 l jenever of wodka
4 eetlepels witte of bruine rum
400 g suiker
1 theelepel vanillesuiker
1 theelepel citroensap
Plet de vruchten na ze te hebben gewassen met een houten lepel.
Bedek met water, kook even en laat afkoelen.
Giet er de rode wijn over en laat circa 8 dagen in het donker trekken.
Zeef de vloeistof, doe er de (vanille) suiker bij en verhit kort.Â
Voeg na afkoeling de wodka/jenever toe.
Zomereik - Quercus robur L.
Engels: Common oak, English oak, British oak,…
Frans: Chêne commun, Chêne, Gravelier,…
Duits: Stieleiche, Eiche
Uiterlijke kenmerken:
-
bladverliezende, winterharde en inheemse loofboom
-
brede, onregelmatige kroon met zware en dicht bebladerde takken
-
de stam heeft eerst een gladde, grijsbruine bast, die later zwart wordt en diepe, hoekige spleten vertoont
-
draagt verspreide, stugge en dofgroene bladeren, die op een zeer korte steel zitten
-
in mei bloeit de zomereik met mannelijke, hangende, geelachtige, katjesachtige bloeiwijzen aan de basis van de nieuwe takken
-
de vrouwelijke bloeiwijzen vertonen dicht opeenstaande schubben, weinig bloemen en staan op een steel in aren. Waaruit in de herfst de eikels ontstaan
Als eetbare plant:
-
de gedroogde vrucht (eikel) kan worden geroosterd en gebruikt als koffiesurrogaat, eventueel vermengd met cacaopoeder of met andere gebrande vruchten en granen
-
geroosterde en fijngehakte eikels kunnen noten vervangen
Als geneeskrachtige plant:
-
hoofdzakelijk de bast; best van jonge eiken (5 tot 10 jaar oud) of jonge takken te oogsten in het voorjaar. Bewaring doet snel het gehalte aan looistoffen (tannines) verminderen. Het blad wordt minder gebruikt, maar eveneens toegepast zoals de bast
-
er wordt afgestapt van het inwendig gebruik van de eikenbast alleen, aangezien door de rijkdom aan looistoffen er een kans is op overmatige prikkeling van het maagslijmvlies
-
vooral uitwendig toegepast onder vorm van spoelingen, gorgelen, baden, omslagen,…
-
aan de hand van gorgelen en mondspoelingen inzetbaar bij mondslijmvliesontsteking, aften en mondzweertjes. Maar ook bij tandvleesontsteking- en bloedingen, keelpijn en amandelontsteking.
-
Voetbaden kunnen ingezet worden bij zweetvoeten; zitbaden en compressen bij aambeien, anuskloven,…
-
Omslagen bij huidontstekingen, huiduitslag met jeuk, nat eczeem
-
bij lichte verwondingen, bloedende en natte wonden, winterkloven (baden)
-
…
Niet gebruiken:
-
bij lever- en nieraandoeningen
-
geen gebruik van jonge, nog groene eikels
-
geen compressen/spoelingen/volle baden van eikenbast toepassen bij al te grote en uitgebreide huidletsels. Ook niet bij koortsende en infectieuze aandoeningen, bij hartinsufficiëntie in stadia III en IV (classificaties bij hartfalen), bij hypertonie (verlaagde spanning, meestal van spieren) stadium IV (WHO)
-
niet langer dan 2 tot 3 weken uitwendig toepassen
Toepassing: Eikeltjeskoffie
Geneeskrachtige werking van eikels
Eikeltjeskoffie werd ook traditioneel ingezet bij verschillende klachten.
Zo hebben eikels een geneeskrachtige werking en worden onder andere gebruikt bij spijsverteringsproblemen, bloedarmoede, kinderbuikloop, zwakke botten en huidaandoeningen.
Recept voor Eikeltjeskoffie
Wat heb je nodig:
-
1 tot 2 handen vol eikeltjes
-
water
Aan de slag:
-
Verwijder de harde schil van de eikeltjes en het bruine vlies wat er omheen zit. Dit gaat het beste met een mesje. Of een andere methode is kokend water over de gepelde eikeltjes te gieten en dan laat het velletje makkelijker los.
-
Snijd de eikeltjes in stukjes.
-
Leg ze in het water en was ze en giet het water af. Vul weer aan met schoon water en laat ze een tijdje in het water staan zodat het looizuur in het water opgenomen kan worden. Spoel ze weer af en leg ze weer in het water. Dit is een proces wat je meerdere keren doet, totdat het water niet meer melkachtig maar helder is en de eikeltjes niet meer bitter smaken.
-
Laat de stukjes uitlekken en droog ze door ze op een handdoek te leggen.
-
Bak ze in een koekenpan bruin zonder boter of vet.
-
Laat ze afkoelen.
-
Hak of maal de stukjes tot poeder in een vijzel of een keukenmachine.
Gebruik:
-
Ca.2 koffielepels op 200 ml water.
-
Kook het gezamenlijk in een pannetje een paar minuutjes.
-
Schenk door een fijn vergiet. Geniet ervan!
Bronnen
Opleiding tot herboriste en kruidenverwerkster Syntra Hasselt
Opleiding kruidenleer – Levensschool
Groot handboek geneeskrachtige planten (5de druk) – Dr. Geert Verhelst
Eetbare en giftige wilde planten – Bruno P. Kremer
Geneeskrachtige planten – Renate Hudak
http://www.nederlands-dis.nl/basis/groente-fruit/gelderse-roos-gelei
De informatie die op deze site wordt aangeboden en de diensten die verleend worden door De Kleine Theeboom dienen niet ter vervanging van een raadpleging bij een geneesheer. Indien je een medische behandeling of diagnose nodig hebt dien je contact op te nemen met een geneesheer. Kruiden en planten dienen altijd met de nodige omzichtigheid behandeld te worden. Immers zijn er planten (kruiden) die elkaars werking kunnen beïnvloeden, maar hiernaast ook een invloed kunnen hebben op klassieke geneesmiddelen. Bij langdurig gebruik is het aan te raden hierover contact op te nemen met een herborist/fytotherapeut. Indien je in behandeling bent met een arts is het aan te raden het gebruik van planten (kruiden) met hem te bespreken.
Het gebruik van kruiden of van recepten op dekleinetheeboom.be is op eigen verantwoordelijkheid en voor eigen risico. De Kleine Theeboom kan dan ook niet verantwoordelijk worden gesteld voor verkeerdelijk gebruik van informatie en/of recepten, en sluit alle aansprakelijkheid uit voor enigerlei directe of indirecte schade, van welke aard dan ook, die voortvloeit uit of in enig opzicht verband houdt met de website.