Groot hoefblad, natuurkleur in hartje winter 

Midden februari, een dag met veel wolken, heel wat regen en hier in het Zuiden van Limburg, het prachtige Haspengouw, een temperatuurtje van gemiddeld 11°C. 
Een zachte temperatuur voor deze periode van het jaar en dat merk ik aan alles. Net wanneer ik me afvraag waar de eerste bloemknoppen blijven van de honderden bloembollen die wij enkele jaren geleden hebben aangeplant, steken op een paar dagen tijd de hoofdjes van de prachtig paars gekleurde Krokussen boven het gras uit. Onze tuinvogels laten weer naar hartenlust hun vrolijkste lied weerklinken dicht bij het vensterraam van onze slaapkamer.  
Hoe mooi de winter ook kan zijn, toch kijk ik altijd weer zo hard uit naar die eerste tekenen van de lente. 

“Het kind in mij wordt weer wakker, lentekriebels erg voelbaar in mijn buik, roepen mij naar buiten op zoek naar natuurkleur“

Wie er graag op uittrekt, de natuur in, net zoals ik, heeft vast en zeker al gemerkt dat er weer van alles en nog wat staat te gebeuren. Zo staan momenteel de Hazelaar en de Els al in bloei. Niet zo tof voor iedereen die last heeft van pollenallergie, maar wel het moment om te gaan genieten van de mannelijke katjes van de hazelaar, gehuld in een jasje van chocolade en nog wat extra opgesmukt met bijvoorbeeld lavendelbloemetjes, chilipoeder, gehakte nootjes, …
Héérlijk, die ‘kattensnorren’ uit de natuur, zoals ze ook al wel eens genoemd worden. Het kind in mij wordt weer wakker, lentekriebels erg voelbaar in mijn buik, roepen mij naar buiten op zoek naar natuurkleur! 

Ik trek naar buiten en zie dat er lager bij de grond, in de kruidlaag al wel heel wat te ontdekken valt. Zo tref ik onder meer al de blaadjes aan van het Speenkruid, met hier en daar ook al wel een geopend bloemknopje, in schattig geel.  
Neem ik even de tijd om rond me heen te kijken dan tref ik ook al jonge plantjes aan van Zevenblad, Grote brandnetel, Look-zonder-Look, Kleine veldkers, Kleefkruid, Madeliefjes, Hondsdraf, Daslook, Maarts viooltje enz. Het water komt me in de mond, mijn smaakpapillen lijken wel even het noorden kwijt te zijn. Denkend aan de heerlijke en gezonde gerechtjes die ik hiermee op mijn bord kan toveren.  

Afleiding brengt me terug naar de realiteit, terug naar het hier en nu. In de verte duikt er ‘natuurkleur’ op, maar zonder mijn bril (want ik ben bijziend) kan ik niet meteen achterhalen wat ik nu precies zie. Het is pas wanneer ik dichterbij kom dat ik vandaag weer voor het eerst in ontmoeting kom met de prachtige bloeiwijze van het Groot hoefblad (Petasites hybridus). Ik had dit nog niet meteen verwacht, aangezien de meeste flora’s een bloeitijd vanaf de maand maart vermelden, met een hoogtepunt van bloei in de maand April. Maar de natuur is net zoals het weer ondoorgrondelijk en verrast mij met deze pracht van een bloeiende plant in een kleur die je kan situeren in een kleurenpalet gaande van roze, violet, lila tot paars.

Even laat ik me verleiden om de (mannelijke) bloeiwijze van deze, toch wel, forse plant nog een keertje van naderbij te bekijken. Net zoals de bijtjes die graag van de nectar komen snoepen en zich geen zorgen hoeven te maken dat ze misschien wel eens natte voetjes zouden kunnen krijgen.  
Deze plant voelt zich dan ook in haar/zijn nopjes langs waterlopen, vijvers- en kanalen, op (spoor)wegbermen en in moerassige ruigten. Soms tref je deze plant ook aan in open bossen, maar dan wel steeds op vruchtbare alluviale bodems. Plaatsen waar een beek of rivier sediment heeft afgezet. 

Enkele jaren geleden, wanneer ik deze plant voor het eerst ontmoette, was ik erg verbaasd dat ik naast de bloeiwijze geen enkel blad kon bespeuren. Maar laat dit nu net zo zijn voor deze plant, en haar kleinere zusje of broertje, het Klein hoefblad. Twee plantensoorten binnen de familie van de Composieten (Compositae of Asteraceae) waarvan het blad pas verschijnen zal op het einde van de bloei. 
Groot hoefblad is trouwens ook een tweehuizige plant. Je hebt dus planten die alleen vrouwelijke bloemen hebben en planten die alleen mannelijke bloemen hebben. Vrouwelijke bloemen kan je herkennen aan de stampers, de mannelijke aan de meeldraden. 

© Marc Fourier – Klein hoefblad © Marc Fourier – Klein hoefblad

“Geen hoedje van papier, maar een hoedje van natuur’“

Wandelen in de regen, wat houd je tegen? 

Tegen gietende of kletterende regen zal je weliswaar niet echt beschermd zijn, maar als er een zacht plensbuitje valt en er staat Groot hoefblad in de buurt, dan is deze plant alvast een zegen. De bladeren van Groot Hoefblad kunnen dan ook 60 tot 100 cm breed worden en zijn daarmee de grootste van het inheemse plantenrijk. Al vind ik dat de bladeren van de Grote klit toch ook wel aardig in de buurt komen. 

De geslachtsnaam Petasites is dan ook de Latijnse transcriptie van de oude Griekse plantennaam petasos, wat ‘breedgerande hoed’ betekend. Een naam die aan deze plant werd gegeven door Dioscorides (40 – 90 na Chr.).
Hij vergeleek de grote bladeren van het Groot hoefblad met een breedgerande hoed. Geen hoedje van papier dus, maar een hoedje van natuur!  
En dat mag je letterlijk nemen, want ook vroeger al gebruikte men het megagrote blad van Groot hoefblad niet als hoed, maar wel als paraplu of parasol. Een gebruik dat ook werd toegepast door kippen en ander klein gevogelte om te schuilen bij hevige regen.  

Boerinnetjes gebruikten dan weer het grote blad voor het verpakken van boter. Zij vouwden bij heet weer het makkelijk te vouwen- en warmte afwerende blad rondom de boter om deze te vervoeren, of om de boter te beschermen tegen deuken. Deze gebruiken kan je ook terugvinden in de gangbare naam boterklis of ‘butterbur’ in het Engels. 

Van bloem & blad naar werkzame stoffen 

Hoewel deze toxische stoffen voor ons als mens schadelijk kunnen zijn, maakt de plant deze PA’s aan als bescherming tegen planteneters. Hier missen deze inhoudsstoffen hun doel dus niet, maar voor ons betekend dit een ander verhaal. Immers een studie, uitgevoerd op dieren wijst uit dat deze PA’s subacuut en chronisch hepatoxisch zouden kunnen zijn en bijgevolg kunnen leiden tot leverschade of –cirrhose, mogelijk zelfs kunnen leiden tot een carcinogeen effect. Ik gebruik even het woordje ‘kunnen’ omdat tijdens het uitvoeren van deze studie extreem hoge hoeveelheden van deze geïsoleerde PA’s werden toegediend, wat uiteraard niet kan worden vergeleken met het toedienen van volledige extracten van Groot hoefblad. In het tijdschrift Placenocebo – 26 lees ik dan ook dat men via toxicologisch onderzoek vaststelt dat er een extreem hoge dosis nodig is (minstens 200 keer de therapeutische dosis) om leverschade te veroorzaken. Echter de leverfunctie herstelt volledig wanneer na 6 maanden de toediening van deze hoge doses gestopt wordt.
Enkel door extracten met een hoge concentratie petasine (37%) en alleen in doseringen die veel hoger lagen dan de gangbare therapeutische dosis ontstond levertoxiciteit. Deze extracten bevatten geen PA’s, waaruit men kan vaststellen dat het dus niet enkel de PA’s zijn die leverschade kunnen veroorzaken (Anderson N, 2009). 

Onduidelijkheid brengt deze plant, hoe dan ook, net zoals het Klein hoefblad op lijst 1 van het Belgische Koninklijk Besluit van 29/08/1997. Deze lijst bevat ‘gevaarlijke’ planten die niet als of in voedingsmiddelen mogen gebruikt worden. Een preparaat of extract op basis van Groot hoefblad mag dan onder voor gedoseerde vorm niet vrij verkocht worden. M.a.w. extracten die deze PA’s bevatten zijn dan ook enkel op voorschrift verkrijgbaar. Extracten die deze PA’s niet bevatten zijn wel vrij te verkrijgen en geven zelden bijwerkingen in de aanbevolen doseringen. Soms worden milde maag- en darmklachten als misselijkheid, maagpijn, boeren en diarree gemeld. 

• Andere belangrijke werkzame stoffen in Groot hoefblad:
  • Petasinen: petasine, isopetasine, neopetasine, S-petasine
  • Furanopetasinen
  • Etherische olie: petasiteen, pethybreen, fukinanolide
  • Flavonoïden: quercetine, isoqeurcitrine, astragaline
  • Inuline, pectine
  • Choline

“Preparaten worden ingezet bij migraine en hooikoorts. Tevens is Groot hoefblad een veelbelovend middel voor de preventie en behandeling van bronchitis, astma en COPD“

Gebruiken vroeger en nu

Groot hoefblad is een plant die al sinds de middeleeuwen wordt gebruikt bij koorts en de pest vanwege de zweetdrijvende en diuretische werking. Ook J. Gerard (1545-1612) raadde hoefblad aan bij pestilentie en gloeiende koorts ‘omdat het zweten opwerkt en alle venijn en slechte hitte uit het hart drijft’. Hij adviseerde ook het wortelpoeder te strooien op allerlei zweren en meldde een wormen verdrijvend effect. Hiernaast werd deze plant ook aangewend bij buikkrampen, astma, hoest, kinkhoest en uitwendig ook bij wonden. In de volksgeneeskunde paste men deze plant vooral toe omwille van de kramp opheffende eigenschappen bij o.a. maag- en darmkolieken.  
Maar Groot hoefblad heeft ook een ontstekingsremmende en antiallergische werking en ontspant de gladde spieren in organen en bloedvaten. Dankzij deze eigenschappen worden preparaten van Groot hoefblad (preventief) ingezet bij migraine een hooikoorts. In het tijdschrift Placenocebo – 26 lees ik ook dat Groot hoefblad een veelbelovend middel zou zijn voor de preventie en behandeling van bronchitis, astma en COPD.  

• Eigenschappen van Groot hoefblad:
  • Ontspant de spieren 
  • Ontspant de gladde spieren in de bloedvaten, de luchtwegen en organen 
  • Krampwerend 
  • Ontstekingsremmend 
  • Anti-allergisch 
  • Pijnstillend 
  • Remt de aanmaak van leukotriënen 
  • Remt de aanmaak van ontstekingsbevorderende prostaglandinen 
  • Remt de werking van histamine, natuurlijk antihistaminicum 
  • Natuurlijke calciumkanaalblokker 
  • Verwijdt de bloedvaten 
  • Lost slijmen op, verbetert het ophoesten van slijmen 
  • Bevordert transpiratie 
  • Beschermt het maagdarmslijmvlies tegen beschadiging 

• Groot hoefblad kan bijgevolg ingezet worden bij:
  • Migraine 
  • Hooikoorts 
  • Astma 
  • Chronisch bronchitis 
  • Prikkelbare blaas 
  • Maagdarmkrampen 
  • Maagdarmzweren 
  • Menstruatiepijn 
  • Lage rugpijn 
  • Ondersteuning bij koorts 

“Dubbelblind studies tonen een effectiviteit gelijk aan het geneesmiddel Cetirizine, doch zonder slaperigheid en sufheid te veroorzaken“

Hooikoorts en huisstofmijt allergie

Zelf heb ik een dochter die last heeft van hooikoorts, maar ook huisstofmijt allergie. Twee aandoeningen waarvan wij sinds haar geboorte van de kinderarts meekregen dat dit, in verband met haar atopisch eczeem, op latere leeftijd kan gaan ontwikkelen, net zoals astma nog steeds een mogelijkheid is.  
Hooikoorts en huisstofmijt allergie spelen haar pas sinds de laatste jaren parten, maar wie hier ook last van heeft weet dat dit gepaard gaat met niet zo’n leuke symptomen. Bij onze dochter uit zich dit met tranende en jeukende ogen, een loopneus, hoofd- en keelpijn, een schurend en kriebelend gevoel in de keel, haar echt niet goed voelen. 
 
Indertijd kreeg zij dan ook voor deze klachten een antihistaminica voorgeschreven. M.a.w. een middel om allergische reacties te onderdrukken door het blokkeren van de werking van het lichaamseigen histamine. Histamine ligt in ons lichaam opgeslagen in bepaalde cellen en komt vrij nadat het lichaam in contact is geweest met een allergeen, een stof waar iemand allergisch voor is. Zij kreeg dan ook Cetirizine, een antiallergisch middel voorgeschreven, met als werkzame stof dihydrochloride. Vrij verkrijgbaar, zonder voorschrift, bij de apotheek voor verlichting van neus- en oogklachten die verband houden met seizoensgebonden en niet seizoensgebonden allergische rinitis (ontsteking van het neusslijmvlies), en ter verlichting van urticaria (netelroos).

Dit geneesmiddel hielp goed aan haar klachten, maar helaas werd ze hier erg vermoeid en slaperig van. Twee van de vaak voorkomende nevenwerkingen naast duizeligheid, hoofdpijn, keelontsteking, loopneus, verstopte neus, diarree, misselijkheid en droge mond. Om enkele nevenwerkingen volgens de bijsluiter van het geneesmiddel op te noemen.  
 
Belangrijke werkzame inhoudsstoffen in Groot hoefblad, waaronder petasinen, zijn werkzaam als een soort van natuurlijke antihistaminica. Zij verminderen de door histamine veroorzaakte verkramping van de luchtwegen (Ko WC, 2001). Dubbelblind studies tonen dan ook een effectiviteit gelijk aan het geneesmiddel Cetirizine.  

Twee maal 50 mg petasites extract per dag vermindert de reactie op pollen bij mensen met pollengevoelige hooikoorts (Lee DK, 2003).

Driemaal per dag een extract van Groot hoefblad (gestandaardiseerd op 8 mg petasinen) geeft na vijf dagen al aanzienlijke verlichting van hooikoortssymptomen, vooral loopneus en verstopte neus. Neusverstopping vermindert geleidelijk aan en de luchtstroom door de neus is na vijf dagen weer normaal. De suppletie geeft ook een sterke daling van histamine en leukotriënen in het neusslijmvlies (Thomet OA, 2002).

Voor de lezer met ervaring:  

Petasinen remmen de aanmaak van ontstekingsbevorderende leukotriënen. Lipiden (vetten) met een hormoonachtige functie die een rol spelen bij het ontstaan van allergische en astmatische klachten. Ze remmen de activiteit van het enzym 5-lipoxygenase (5-lox) dat leukotriënen aanmaakt uit het omega-6 vetzuur, arachidonzuur. Men heeft het vermoeden dat petasinen ook de vrijgave van arachidonzuur uit het celmembraan remmen en daarom een andere (bredere) werking hebben dan LOX-remmers (Thomet OA, 2001). 
 
Een verhoogde aanmaak van leukotriënen is betrokken bij inflammatie, allergie, auto-immuniteit, astma, hooikoorts, COPD, migraine en andere aandoeningen die gepaard gaan met ontsteking.  

Migraine

Geen pretje als je er, net zoals ik, ook last van hebt. Wat mezelf betreft durf ik te zeggen dat er een erfelijke factor meespeelt, aangezien mijn jongste zus en oudste broer hier vaak ook mee te kampen hebben. Alhoewel er nog veel onenigheid bestaat over de oorzaken van migraine weet ik voor mezelf dat vermoeidheid en stress, het drinken van rode wijn en de dagen voorafgaand aan mijn menstruatie aanstoot kunnen geven tot het uitlokken van een migraine aanval. Men spreekt dan ook van externe prikkels die, door een vernauwing van de bloedvaten, zorgen voor een abnormale bloedstroom naar de hersenen en vervolgens een aanval uitlokken.  
Meestal gaat dit voor mezelf gepaard met het niet kunnen verdragen van extra prikkels zoals lawaai, drukte en fel licht. Misselijkheid ligt ook vaak om de hoek te loeren. Bedrust in een donkere kamer, vrij van enig geluid en de inname van Dafalgan of Excedrine zijn vaak de enige oplossing. Homeopathie zorgt er wel voor dat de aanvallen bij mezelf minder vaak optreden en soms ook minder heftig zijn, met tot gevolg dat inname van Dafalgan of Excedrine niet meer nodig zijn.

In het verleden ging ik aan de slag met inname van een extract op basis van Moederkruid (Tanacetum parthenium), maar dit gaf mij te veel maag-darmklachten. Wat mij vervolgens brengt tot het Groot hoefblad, aangezien er een aantal studies zijn die de doeltreffendheid aantonen dat Groot hoefblad helpt om migraineaanvallen te voorkomen. 
De actieve stoffen in Groot hoefblad, waaronder petasine, isopetasine, neopetasine en S-petasine ontspannen namelijk de spieren, waaronder ook de gladde spieren in de bloedvaten. Het samentrekken van de gladde spieren in de bloedvaten van de hersenen is een belangrijke factor bij o.a. migraine.  

Suppletie met twee keer per dag 50 mg Petasites hybridus extract vermindert op drie maanden tijd het aantal migraineaanvallen met maximum 60% (Grossmann M, 2000).

Twee keer 75 mg per dag vermindert bij 68% van de migrainepatiënten het aantal aanvallen met meer dan de helft op vier maanden tijd (Lipton RB, 2004).

Op zoek naar preparaten van Groot hoefblad op de markt als preventief middel in de behandeling tegen migraine bij volwassenen, lees ik in wetenschappelijke studies vooral de toepassing van een gepatenteerd petasites-extract, namelijk Petadolex. In Duitsland sinds 1972 op de markt, in de VS sinds 1998. Wetenschappelijke studies trachtten hier o.a. mogelijke schadelijke effecten op de lever aan te tonen, net zoals de verdraagzaamheid van petasites-extract.
Men besluit hierbij o.a. dat er best, net als bij andere onderzoeken naar migraine, langetermijnonderzoeken moeten worden gedaan naar de verdraagzaamheid van petasites-extract over een periode van ≥ 1 jaar (R.B. Lipton 2004).

• Voorzorgen:
  • Gebruik geen Groot hoefblad tijdens de zwangerschap (vanwege een emmenagoog (menstruatiebevorderend) effect) en tijdens het geven van borstvoeding 
  • Maak enkel gebruik van gestandaardiseerde preparaten, vrij van PA’s 
  • Er wordt aangeraden om af en toe een therapievrije periode in te lassen 
  • Er zijn geen gekende interacties met geneesmiddelen, andere planten of stoffen 

© Cindy Bex – Herboriste, kruidenverwerkster & wildplukster

Wil je na het lezen van deze blog zelf graag eens mee op ontdekking tijdens een kruidenwandeling?
Abonneer je dan alvast op mijn nieuwsbrief, onderaan mijn website, en ontdek nieuwe data om mee op stap te gaan op ontdekking in onze natuur.

Deze blog, met inhoud van tekst, afbeeldingen enzoverder is auteursrechterlijk beschermd. Indien je een uittreksel wenst te gebruiken contacteer je me best even.

Disclaimer:  

Deze blog is niet bedoeld als vervanging van professioneel medisch advies, diagnose of behandeling, maar is enkel bedoeld voor informatieve doeleinden. Ga nooit zelf experimenteren met geneeskrachtige kruiden en/of essentiële oliën, en vraag voorafgaand aan elke toepassing of gebruik het nodige advies aan je arts of een andere gekwalificeerde zorgverlener zoals apotheker of fytotherapeut. Stel het inwinnen van professioneel medisch advies ook niet uit bij acute problemen of ten gevolge van informatie die je in deze blog hebt gelezen. 

De in dit artikel genoemde medicinale werkingen van dit geneeskrachtig kruid zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek (zie referenties). 

• Bronnen:
  • Grossmann M, Schmidramsl H. An extract of Petasites hybridus is effective in the prophylaxis of migraine. Int J Clin Pharmacol Ther. 2000 Sep;38(9):430-5 
  • Grossman W, Schmidramsl H – Altern Med Rev. An extract of Petasites hybridus is effective in the profhylaxis of migraine. 2001 Jun; 6 (3):303-10 
  • Lipton R.B., Göbel H., Einhäupl K.M., Wilks K., Mauskop A. – Petasites hybridus root (butterbur) is an effective preventive treatment for migraine. Neurology 2004 Dec 28; 63(12):2240-4 
  • Borlak J., Diener H.C., Kleeberg – Hartmann J., Messlinger K., Silberstein S. – Review Front Neurol. Petasites for migraine prevention: New data on mode of action, pharmacology and safety. A narrative revieuw. 2022 Apr:26:23:864689  
  • Anderson N, Meier T, Borlak J. Toxicogenomics applied to culture of human extracts for the treatment of migraine with improved hepatobiliary safety. Toxicol Sci. 2009 Dec; 112(2):507-20 
  • Gaertn P, Mey B, Scherb A – Review Herba Polonica. Phytochemical, pharmacological and clinical studies of Petasites hybridus (L). 2013; 59 (4):108-28  
  • Ko WC, Lei CB, Lin YL, et al. Mechanisms of relaxant action of S-petain ans S-isopetasin, sesquiterpenes of Petasites formosanus, in isolated guinaea pig tracha. Planta Med. 2001 Apr;67(3):224-9 
  • Schapowal A – Petasites study group. Randomised controlled trial of butterbur and Cetirizine for treating seasonal allergic rhinitis. BMJ. 2002 Jan 19; 324 (7330): 144-6  
  • Thomet OA, Schapowal A, Heinisch IV, et al. Anti-inflammatory activity of an extract of Petasites hybridus in allergic rhinitis. Int Immunopharmacol. 2002 Jun;2(7):997-1006. 
  • Lee DK, Carstairs IJ, Haggart K, et al. Butterbur, a herbal remedy, attenuates adenosine monophosphate induced nasal responsiveness in seasonal allergic rhinitis. Clin Exp Allergy. 2003 Jul;33(7):882-6 
  • Thomet OA, Wiesmann UN, Schapowal A, et al. Role of petasin in the potential anti-inflammatory activity of a plant extract of petasites hybridus. Biochem Pharmacol. 2001 Apr 15;61(8):1041-7 
  • Verhelst G. Groot handboek geneeskrachtige planten – 5de druk – juli 2012. Mannavita BVBA. ISBN: 9789080778467 
  • Maris H. Placenocebo tijdschrift n° 26 – juli/augustus 2016 – artikel Groot hoefblad 
  • https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9108977/ 
  • https://www.bcfi.be/nl/chapters/13?frag=12336 
  • https://app.fagg-afmps.be/pharma-status/api/files/62bc7de01e5c015ab3069880 
  • https://www.ecopedia.be/planten/groot-hoefblad